قانون دادگری

این کتاب تاریخچه ای دارد که باید بنویسیم :
در سال ١٣١٢ یکی از آشنایان که بنزد رضاشاه رفت و آمد می کرد روزی بنزد من آمده چنین
اعلیحضرت از عدلیه بسیار ناراضیست از داور [وزیر عدلیه از ١٣٠٥ تا ١٣١٢ و سپس وزیر مالیه تا ١٣١٥ که خودکشی کرد]
و کارهای او خشمناکست . اگر شما اطلاعات » : گفت
چون پافشاری مینمود .« خود را دربارة عدلیه بنویسید و راه اصلاح آنرا نشان بدهید م ؤثر خواهد بود
که چیزی بنویسم گفتم : بدی عدلیه بیش از همه بعلت بدی قانونهاست . داور و همدستان او
خرابکاریهایی دارند ولی اساس خرابی قانونست . اگر داور برود و وزیر صالحی بیاید یا قضات بیکبار
عوض شوند چندان ت أثیری در کار نخواهد بو د . آمدیم باصلاح قانون این کار کوچ ک نیست . بر فرض
آنکه رضاشاه تصمیم گیر د ، وزرا و مستشاران تمیز و همدستان ایشان نخواهند گزاشت . با اینحال
چون شما اصرار می کنید شرحی دربار ة معایب قانون نوشته موادی هم برای جانشین بودن بآن قانون
تهیه می کنم.
در نتیج ة این گفتگو گفتار یکم این کتاب را که انتقاد از قانونهای عدلیه است با هفتاد و چند
ماده قانون با شتاب (در مدت سه رو ز ) تهیه کرد ه بنام پیشنهاد برضاشاه بدفتر مخصوص فرستادم ، و
در همان هنگامها در نا م ة دیگری رفتار و کردار داور و همدستان او را شرح داده درخواست کردم که
یکسره بدست شاه داده شود.
جای افسوس بود که پس از مدتی دانستم که آن پیشنهاد را بشاه نرسانیده اند ، و این نامه نیز
بدست وزیر دربار افتاده که بنزد داور فرستاد و نتیجه ای که پدید آمد آن بود که کینه های داور
بجوش آمد و بیک رشته آزارهایی دربارة من برخاست که در اینجا جای گفتن آنها نیست.
افسوس بیشتر من از رهگذر پیشنهاد بود ، و برای آنکه نگزارم کوشش بیهوده ماند بهتر دانستم
که گفتار دیگری (گفتار دوم این کتا ب ) بآن نوشته ها افزوده با یک دیباچه بچاپ رسانم و کتاب را
برضاشاه بارمغان گردانم و این کار را در همانحال بانجام رسانیدم.
شاید رضاشاه کتاب را ندید و هیچ آگاه نگردید و از آن راه نتیجه ای بدست نیآمد . ولی انتشار
کتاب بسیار بجا افتا د . چون نخست بار بود که ایرانیان ایراد بقانونهای اروپا می شنیدند خواندن کتاب
تکانی در آنها پدید می آورد و دلایل ک تاب و زبان سا د ة آن ناچارشان میساخت که ایرادها را بپذیرند و
از خوشگمانی بی اندازة خود دربارة اروپاییان درگذرند.
در آن هنگام من بنوشتن پیمان تازه آغاز کرده بیش از همه با اروپاییگری نبرد می کردم . این
کتاب در آن زمینه کمک بسیار بما کرد.
با آنکه کتاب نیمه نهانی فروخته میشد [اصل : نیمه نهائی فروخته می شود]
شهرت بسیاری یافت و نظر دانشمندان را بخود جلب
مردان منصف آنرا از هر « تند روی شده » : کرد. با آنکه کسانی بیکبار گردن بحق نگذارده می گفتند
باره بجا می شمارن د . یکی از دوستان ما ، آقای محمد احمد (خانبهادر) آنرا بانگلیسی ترجمه کرد و
پس از چندی نسخه های کتاب فروش رفته چیزی از آن باز نماند.
از آنهنگام چاپ دوم کتاب را میخواستند . ولی ما فرصت نمیداشتیم . از سوی دیگر نیازی بآن
نمیدیدم. تا امسال که چون میخوا ه یم تا توانیم در راه دست یافتن بسررشته داری گامها برداریم و
خود را برای آن کار آماده تر گردانیم بچاپ این کتاب نیاز دیدیم.
چه بیگمان ما به تغییر دادن قانونها و ت أسیس کردن وزارتخانه ها و اداره ها بشکل ساد ة بهتری
نیاز خواهیم داشت و یکی از آن اداره ها که بیشتر باصلاح نیازمند است عدلیه است . عدلیه باید از
ریشه تغییر یابد و قانونهایش نیز عوض شود ، و این کتاب در آن زمینه بسیار سودمند است.
هفتاد و چند ماده که در این کتاب پیشنهاد شده در قسمت حقوقی پای ة یک عدلیه بسیار ساده و
بسیار مفیدی تواند بود و من با آنکه دوباره آنرا بزیر نظر گرفتم نقصی ندیدم.
در قسمت جزایی نیز باید همین سادگی را بدیده گرفت.
پراکنده شدن این کت ا ب مقدمه است که در آیند ة نزدیکی بخواست خدا عدلیه ای در ایران از
روی همین قانون برپا شود.
متن کتاب بدانسان که بوده بچاپ رسیده و با آنکه زبانش عادیست تغییری در آن داده نشده .
تنها دیباچه ای که خطاب برضاشاه نوشته شده بود برخی از قسمتهای آن که نیاز نمانده بود ان داخته
شده است.
تهران ١٣٢٤ احمد کسروی